Жұмбақтар | Құстар

Қырық қылыш, найзалы қай жануар,
Асынған және он екі қанжары бар.
Көңіл жер мен көктің арасында,
Жігіттер, мұны байқап аңғарыңдар.
Болады бұған әуес көп адамзат,
Шежіре көкірегі жазылған хат.
Қолына шынжыр арқан ұстап жүріп,
Астына мініп отыр алтыннан тақ.
Басында құрулы тұр алтын шатыр,
Ғайыптан қызығы бар бұл бір батыр.
Барғанын тіпті аман жібермейді,
Адамзатсыз болмайды әуел ақыр.

Үйде отырады, жатпайды,
Көзін терімен қаптайды.
Жазда бекер тұрса да,
Бергенді қыста ақтайды.

Далаға отау тіктім қонақ үшін,
Қонақ кісім ақылы шолақ үшін,
Қонақ қонып жатқанда үй жығылып,
Үй үстінде қалыпты қонақ кісім.

Бір нәрсе екі аяқты, сегіз бармақ,
Іліксе дүниенің бәрін алмақ.
Өзінің тілі бар да тістері жоқ,
Жұтады көрінгенді алмап-жалмап.

Таудан тоқым лақтырдым.

Қара арғымақ мінгенім,
Қыр айнала жүргенім,
Сегіз найза сенгенім,
Он екі қылыш ілгенім.

Айуан екі аяқты, асқан батыр,
Басына о батырдың тіккен шатыр.
Шешерсің дана болсаң бұны біліп,
Кел-кел деп, қан майданға шығысқанда,
Бір айла адамзатта болып жатыр.

Елең, елең етті,
Қарға ауылға қона кетті,
Қақтың суын іше кетті.

Жер басқанның жүйрігі,
Аспаннан келер бұйрығы.
Бұйрығы жетіп келгенде
Шошаңдайды құйрығы.

Ерте тұрады,
Жар шақырады.

Басы тарақ,
Арты орақ.

Қызылдан киген киім, басқа қалпақ,
Саусағы төртеу болған, емес жалпақ.
Үстіне неше түрлі тон жамылып,
Басады мас адамша талтақ-талтақ.

Дүниеде бір молда
Уағында азан оқиды.
Мезгілінде айқайлап,
Қайтып кеп жер шұқиды.

Бір топ қамыс ішінде
Шақырады жанды гүл.

Бір топ жыңғыл ішінде,
Бір жапырақ қызыл гүл.

Айтамын бір жұмбақты сізге нұсқап,
Басына бөрік киер, құндыз ұстап.
Үстіне ақ камзолын киіп алып,
Жүреді екі қолын артына ұстап.

Бір мақұлық түспейді екен мұнарадан,
Бір күнде тағам татар әр қарадан.
Басында қара жылтыр кепесі бар,
Белінде белбеуі бар күлпарадан.

Бір құс бар жан білмейтін ішкен асын,
Адамға көрсетпейді жұмыртқасын.

Бар екен бір мақұлық шағын ғана,
Мекені күндіз оның биік жарда.
Ұшпайды ол мақұлық күндіз тіпті,
Ұшады кешке таман күн батқанда.

Әкесі тышқан,
Шешесі құстан.

Күндіз жоқ,
Түнде бар.

Жар басында жарбиған,
Құлақтары қалбиған.
Тышқан, құс аңдып жүреді,
Бұл құсты кім табады?

Күндіз ұшпас,
Түнде ұшар,
Құс қанатты,
Тышқан суретті.

Бір құс бар үлпілдеген жүні жұмсақ,
Тұяғы бейне болат алмас пышақ.
Тұмсығы имек, көрмейді күндіз көзі,
Шарықтап көкті кезіп, түнде ұшады.

Мысық бастан,
Жапалақ түстен.

Қайталап атымды,
Көктемде ән саламын.
Кез келген ұяға,
Жұмыртқа табамын.

Даланың көріп пе едің молдаларын,
Тыңдаңыз ол сорлының айтқан зарын.
Жиылып бір араға ойбайлайды,
Кез келген дүниеге ол бір жарым.

Тал басында ағаш үй,
Терезесіз тамаша үй.
Соны мекен етеді,
Қыста алысқа кетеді.

Желіп кетсе, жеткізбейді,
Тап қасында жатса да адам көрмес.

Меңгіл-меңгіл, меңгілше,
Меңгілде бар тарғылша.
Желіп кетсе жеткізбес,
Жерге түссе табылмас.

Сөйлесе сөзді,
Айтса ауызды,
Тынысы басқа,
Маңдайы қасқа.

Аққу емес, мойны ұзын,
Тырна да емес, сирақты.
Аулайды балық күн ұзын,
Түсіреді еске жирафты.

Тұмсығымен ояды,
Ұя салып қояды.
Табыңдаршы, балалар,
Ол қандай құс болады?

Қызыл жыңғыл түбінде,
Қыздай болып отырмын.
Беті-қолымды жуып алып,
Мұздай болып отырмын.

Ай астында жортқан,
Күн астында жортқан,
Күміс сырнай тартқан.

Балпаң-балпаң басады,
Адамнан қатты сасады.
Саусақтары салалы,
Қыста жылыға қашады.

Екі аяғы да жоқ,
Белінде таяғы да жоқ.

Айтайын бір жұмбақты саған нұсқап,
Басына бөрік киер қара пұшпақ.
Үстіне ақ камзолын киіп алып,
Тұрады екі қолын артына ұстап.

Ұзын сирақ, түйе бас,
Жібек жалды қара шаш.
Қарап тұрсаң керуен,
Жасағаны серуен.

Көлде жүрген көп сиыр,
Жетіп барсаң, жоқ сиыр.

Шелектеп құйсаңда су жұқпас.

Таңертең қашқан сиыр кеште бұзаулайды.

Күн батса қонақтап қалғыған,
Таң атса жерден жем аңдыған.

Құрықсыз тұлпар ұстадым,
Кеште құр-құрлап.

Тал басында түндіксіз отау.

Ағаш басында,
Тас арасында,
Әр алуан қуыста
Түндіксіз отау.

Құдай шебер ме,
Құрқылтай шебер ме?

Жайнаған бақтың әншісі,
Тамсанған оған сан кісі.

Сайрайды бір талмайды,
Әнші құс бал таңдайлы.

Көл бетінде қалқиды,
Мақта сынды үйілген.
Үні әсем сан қилы,
Мойны да әйбат иілген,
Мамығын ол тарайды,
Маңғаздана қарайды.

Жұмбақтар: Құстар