Жұмбақтар | Жер, табиғат құбылыстары

Сатайын десем ауыр кілем,
Сатпайын десем тәуір кілем.

Өлшеусіз піштім,
Жіпсіз тіктім.

Зер, зер кілем, зер кілем,
Көтерейін десем зор кілем.

Қағар, қағар, қағар кілем,
Қағайын десе ауыр кілем.

Бір жатқан зор кемеңгер қара кісі,
Қимылдар сол кісіден елдің тісі.
Талқандап беті, жүзін тырнасаң да,
Бір ауыз неге үйттің деу емес ісі.

Жамандық қып, шапқылап жарсаң басын,
Жақсылық қып аямас сенен асын.
Күні-түні сонда да тепкілейсің,
Айтпайсың оған тәңір жарылқасын.

Жаһанда бір алыпты көрдім күшті,
Барлық салмақ дүниеде соған түсті.
Қандайын дүниеде барлық жеміс,
Солардың атрабында құрап пісті.

Көк жүнді бір өгіз бар еті қара,
Тілгіле өне бойын етіп пара.
Етін жеп жатсам-дағы майын сорып,
Болмайды өлмек түгіл титтей жара.

Көкторғын көрдім мен
Көп асыл қадаған.
Адам жоқ өмірде
Асылын санаған.

Бір зат бар дүниеде құшағы кең,
Ұшқан құс, жүгірген аң бәріне тең.
Адамзат, жан-жануар арасында
Мәңгілік өсіп-өніп өмір сүрген.

Жүресің-жүресің, ұшын таппайсың,
Ары жүрсең, қайтып келесің.

Жайы-жайы, жай кілем,
Жайылып жатқан бір кілем,
Түр-түр кілем,
Төгіліп жатқан кір кілем.

Аждаһа жерден шығып көкке өрлер,
Қысылып өзгелерден бұрын терлер.
Түрі бар аждаһаның неше түрлі,
Алады қолы жеткен мініскерлер.

Ұзын кілемім бар,
Көтеріп ала алмаймын.
Ұзын арқаным бар,
Оны жиып ала алмаймын.

Үлкен, үлкен түйені
Тастапты атам шөгеріп.
Өркеші бұлтқа тиеді,
Бауыры жатыр көгеріп.

Көтеріп орман, тоғай, тастың бәрін
Жапанда шөгіп жатыр үлкен нарым.

Ақ жылан аяғы жоқ, көзі де жоқ,
Сөйлеген не бір ауыз сөзі де жоқ.
Тоқтамай қысы-жазы кезе берер,
Үстінде бір жапырақ бөзі де жоқ.

Шыққанда шығыны жоқ,
Жауса жауын бүйірі тоқ,
Қыста жылтыр қақ болар,
Түртінектеп тынымы жоқ.

Бар-бар, атым бар,
Жүйрік қана затым бар.
Жылқыға ұқсап кісінемес,
Қолға ұстасам, тістемес.

Бір шұқырда көп шұқыр,
Іштен түртіп көп шұқыр.

Ақ боз атым арынды,
Ақ көйлекке малынды,
Таудан тасты атқылап,
Таудан түсті шапқылап.

Жылт-жылт еткен,
Жырадан өткен.

Ұзын-ұзын ұз келеді,
Ұзын бойлы қыз келеді.
Қасы қалтырап,
Көзі жалтырап.

Қара атым қалтырауық,
Қабырғасы жалтырауық.

Бір жылан жол салыпты әрбір сайға,
Сай түгіл жол салыпты әрбір жайға.

Бар-бар, бар атым,
Бар бойынша жорға атым.
Ажырақ көрсең, тістеме,
Байтал көрсең, кісінеме.

Аяғы жоқ жүреді,
Сылқ-сылқ күледі.

Бар екен бір мақұлық өзі жансыз,
Келеді кей жері әлді, кей жері әлсіз.
Кеудесі жерден шығып, жерге кірген,
Шешуін мұның біраз ойланарсыз.

Базардан әкелген бұлымыз,
Жон терісін тіліңіз.
Еті арам, сорпасы адал,
Мұны не деп біліңіз.

Қайда қазған,
Тағдырда жазған,
Барлық жұртқа бір ана.

Отқа жанбас,
Суға батпас.

Отқа күймейді,
Суға шөкпейді.

Адам тимей қағанағым жарылды.

Қыста өседі ақ сәбіз
Төбесінде үйлердің.
Дәнегі жоқ шақсаңыз,
Соның үшін тимедім.

Арқалық салмай үй жаптым,
Суықта жылжымай жаттым.

Шешесі-су да, әкесі-суық,
Көктемде өлер күзгүні туып.

Төмен қарап өседі,
Күн жылына өшеді.

Қыстыгүні аппақ,
Жаздыгүні сұп-сұйық.

Ақ қойым тұрып кетті,
Қара қойым жатып қалды.

Қыста бар да, жазда жоқ,
Ол көп болса көңіл тоқ.

Қара сиыр туып кетер,
Қара сиыр жатып қалар.

Мамықтай ұлпа,
Қанттай ақ.
Қыста жер бетін басады,
Жазда сайға қашады.

Жер жиһанға ұн шаштым.

Бір көрпем болушы еді ақ бәтестен,
Кім екен ыстық қолмен оны сөккен.
Төсекке көк пүліштен кілем салып,
Ғайып боп кетті өзі жер мен көктен.

Жерге қонған аспаннан көп көбелек,
Жазда іздесем бірі де жоқ көбелек.

Аппақ етіп айналаны,
Ақ көбелек айналды;
Әбден қонып болған соң,
Жер әлемде жайланды.

Ақ жібек асыл көрпедей,
Қыс болса жерді жабады.
Жазғытұрым болғанда,
Су болып сайға ағады.

Батырмай жерге қонады,
Жердің беті оңады.
Қыста ғана тұрады,
Ұстасаң қолың тоңады.

Бір түйем жүре алмайды майы көптен,
Ол түйем тойынбайды жеген шөптен.
Егер де осы түйем өліп қалса,
Сүйегі табылмайды жер мен көктен.

Бір нәрсе өліп жатыр, жетіп ажал,
Малының қисабы жоқ безбенге сал.
Сүйегі көкте де емес, жерде де емес,
Жігіттер, көңіл қойып, ойлаңыздар.

Жұмбақтар: Жер, табиғат құбылыстары