Оңтүстік Қазақстан облысы
Бәйдібек ауданы Жүзімдік ауылы
Жүзімдік жалпы орта мектебі
Біттібаева Гүлмира Мейірханқызы

                               «Эрудит» математикалық –

                      танымдық интеллектуалдық ойыны.
Мақсаты:
Білімділік:  Оқушылардың зеректік қабілетін дамытып ой өрісін кеңейту,
білімге деген құштарлығын арттыру, озық ойлы оқушыны анықтау.
Дамытушылық: оқушылардың дүниетанымын, білімг қызығушылығын және ойлау,
ойды жүйелеу қабілеттерін дамыту.
Тәрбиелік: Өз мүмкіндігін дұрыс пайдалана алатын зейінді тұлғаны тәрбиелеу.
Көрнекіліктер: «Эрудит – 2010» деген лента, жеңімпазға берілетін сайыстың
аты жазылған плакат. «Қызықты деректерге арналған» ұяшықтары бар плакат.
Ойыншылар көтеретін номерлер. Оқушылардың сыныбы, аты жазылған алдарына
қоятын қағаздар. «Із кесу» ойынына арналған сөз жазылған плакат. «Эрудит»
оқушыға берілетін  силық.
Барысы:
1. Ойынның мақсатымен таныстыру.
2. Ойынның шартымен таныстыру.
3. Ойыншылармен таныстыру.
4. Жеңімпазды анықтау.
5. жеңімпазды марапаттау.
Ойынның шарты:
1 тур. Сен білесің бе? Математика тарихынан сұрақтар беріледі. Кім бұрын
жауап берсе 5 ұпай алады.
2 тур. «Менің сүйікті авторларым» Әр ойыншыға бір сұрақтан қойылады,
кітаптың авторын дұрыс тапқан ойыншы 10 ұпай алады. Жауап бере алмаса
білетін ойыншы жауабын айтады. Оған 10 ұпай.
3 тур. «Қызықты деректер» Ұяшықтарда сұрақтар бар плакат ілінеді. Ойыншы
өзіне ұнаған ұяшықты таңдап алады. Дұрыс жауап 10 ұпай.
4 тур. «Ізгі дәстүр» Әр сайыскер сандарға қатыстыұлағатты ұғымдар айтады.
10 ұпайдан 20 ұпайға дейін беріледі.
5 тур. «Кім көп біледі» «А», «Ш», «П», «С», «К» дыбыстарынан басталатын
сөздерді көп білетін ойыншылар жауабына қарай ұпай алады. 5 пен 10 ұпай
алады.
Ойыншыларды таныстыру.
Жүргізуші. Біредің жүрегінің түгі бар,
             Біреудің арқалап жүрген қоғамдағы жүгі бар.
             Бәрінен де басты – барлығының,
             Қатты істейтін миы бар.
Ені сайыскерлерімізді таныстыпып өтейік.
Бүгінгі сайысымыздың әділқазылар алқасымен таныстырайық.
      Ғылымның сырын ұғына,
      Шығыңдар білім шыңына.
      Ұқыптылық пен зеректік,
      Жеткізер сіздердей өренді.
      Жеңістің мынау шыңына, - дей келе сайыскерлерімізге сәт – сапар
тілейік.
1 тур: «Сен білесің бе»?
Сұрақтар.
1. Қасу және азайту (+,-) белгілерін «489 жылы «Шалтта ырайлы есеп»
кітабында алғаш рет пайдаланған ғалым. (Я.Видман).
2. Қазіргі көбейту ([pic]) бөлу (:) таңбаларын ХҮІІІ ғасырда алғаш
қолданған неміс ғалымы. (Г.Лейбниц).
3. Теңдік белгісі (=) алғаш қай жылы Р.Ренадтың «Алгебра» кітабына
енгізілді (1557).
4. Алғаш мектеп күнделігі қай жылы – Ресейде пайда болды. Ол сол кезде-ақ
мектептерде үй тапсырмасын жазу мен баға қою үшін қай жылы енгізілді.
(1872).
5. Дж.Непердің логарифмдік таңбасы қай жылы жарияланды. (1614 ж).
6. Музикалық аспаптың табиғй көлемінің жартысына тең музикалық ішек
кесіндісінің бір октаваға жоғары дыбыс шығаруға мүмкіндік туғызатынын
ашқан. Жердің шар тәріздес екенін бірінші болып ұққан және дұрыс
үшбұрыштардың әйгілі теоремасын дәлелдеген ғалым. (Пифагор).
7. Әлемге әйгілі бірінші математиктің есімі – Ахмес. Оның математикалық
есептерге құрылған еңбегінің ұзындығы 6 метр (20 дут) папирус орамасы қай
жылы жазылған? (Бэд.1700 жылы).
8. Қандай елде бірінші рет шеңбер 360о – қа бөлді? (Вавилон).
9. «Функция» термині ең алғаш рет кімнің қолжазбасында кездеседі?
                  (Г.Лейбниц).
10. Геометрияда жаңалық ашқаны үшін Зевес құдайына жүз өгіз сойып құрбан
еткен кім? (Пифагор).
2 тур. «Менің сүйікті авторларым».
1. «Эврика» кімнің еңбегі? (Архимед).
2. «Бастамалар» кімнің еңбегі?   (Евклид).
3. «Хисаб ал – жабр  уа – л – мукабаля» кітабының авторы. (Әл – Хорезми).
4. «Негіздер» кімнің еңбегі? (Евклид).
5. «Арифметика кілті»  кімнің еңбегі (Әл – Каши).
6.  5 – 6 сыныптардағы математиканың авторы (Т.А. Алдамұратова).
7. « Білімділер тәжі» кітабының авторы. (Боскара).
8. «Ғылым тарихына кіріспе» кімнің еңбегі. (Сартон).
9. «Ғылымдардың тізбегі»  (Әл – Фараби).
10. «Шар және цилиндр туралы. (Архимед).
3 тур. Қызықты деректер.
1. Сандарды бірді –І (таяқша), онды – П (кіпсен), жүзді – С (өлшеуіш жіп),
мыңды - [pic]  (гүл жапырақ) деп белгілеген мемлекет. (Мысыр).
2. Адамның дене мүшелері арқылы 33-ке дейінгі санды өрнектей алатын
австралиялық жабай тайпалар мекендейтін бұғаз. ((Торрес).
3. 1-9 дейінгі сандарды алфабиттің  бастапқы тоғыз әріпімен белгілеген
мемлекет. (Гректер).
4. Атақты Архимед заңын моншада ойлап тауып, қуанғаннан таптым! Таптым! деп
айқайлап, жалаңаш кешеге жүгіріп шыққан кітаптың атауы. (Эврика ).
5. Архимед ғажайып құрал жасап, римдіктердегі теңіздегі флотын өтеп
жіберген. Ол, қандай құрал? (Айна, оптика).
6. Өзін шауып өлтіргелі келе жатқан солдатқа: «Сәл кідіре тұр, сызбамды
сызып аяқтап алайын» - деп айтқан ғелым. (Архимед).
7. Ұзындық өлшемдер: 1 чп =10 цунь; 1 цунь=10 фэнь; 1фэнь= 10 ли; 1ли=10
фа; 1фа=10хало – ға тең қай мемлекеттікі? (Қытай).
8. Санаудың позициялық жүйесі деп аталатын, қазіргі жэаппай қолданып жүрген
он таңбалы сан кімдерден келген? (Үнділіктерден).
9. Философия және жаратылыстану ғылымдары бойынша жүзден аса бағалы еңбек
жазған ғалым. (Әл – Фараби).
10. Хорданы олар – «джива» - садақтың кермесі деп ал ған кімдер?
(Үнділіктер).
4 тур. Ізгі дәстүр. Әр сайске (берілген кеспелер алып) сандарға қатысты
ұлағатты ұғымдар айтады.
1.Үш санына қатысты. Үш алыс. Жер мен көк аралығы. Жас пен кәрі арасы.
Жақсы мен жаман арасы. Үш із. Бала, Байлық,Бақыт. Үш ортақ. Ой,Күн,Жақсы.
Үш бақыт. Халық, Тіл, Отан.
2. Екі санына қатысты. Екі ата, Адамата, Хауана. Екі мәңгілік. Ай мен күн.
Екі сезім. Үміт, Сенім. Екі дүние. Бұл дүние – фәни, О дүние – бақи.
 3. Төрт санына қатысты. Әлемнің төрт құраушысы. От, Су, Жел, Жер. Төрт
ана. Туған жер, Туған тіл, Сал-дәстүр, Туған тарих. Төрт тірек. Иман,
Намаз, Білім, Мейірімділік. Төрт кітап. Тәурат – Мұсаның кітабы, Зәбүр –
Дәуіттің кітабы, Інжіл – Исаның кітабы, Құран – Мұхаммедтің кітабы.
4. Бес санына қатысты. Бес қару. Садақ, мылтық, Найза, Қылыш, айбалта. Бес
мүше. Көз, құлақ, ауыз мұрын, тіл. Бес жақсы. Қара нан, жүйрік ат, қалың
кейім, Алмас қылыш, Бұлғын ішік. Бес қатер. От, жау, борыш, ауру, сөз.
5. Алты санына қатысты. Алты ата – анасз туған. Адамата, Хауана, Әзірет
Ысмайыл, Әзірет Шиш, Әзірет Салықтың түйесі, Әзірет Иса. Алты игілік.
Денсаулық, қазына, дос, әйел, білім, бала. Алты иман. Алла тағала Иман,
Періштелер, Кітаптарға иман, Пайғамбарларға иман, Ақырет күніне иман, жазым
мен қазаға иман. Алты асқар. Ақыл, білім, жомарттық, әділдік, Шындық, кең
пейіл.
6. Жеті санына қатысты. Жеті шәріп. (Жеті Әулие). Мекке, Мәдина, Бұхар,
Шам, Қатым, Құддыс, кәләм (Құран). Жеті қазына. Ер жігіт, сұлу әйел, ақыл,
білім, жүйрік ат, қыран бүркіт, берен мылтық, жүйрік тазы (ит). Жеті ғалам.
Шығы, батыс, оңтүстік, солтүстік, аспан (жоғары ғалам), жер (орта ғалам),
жер асты (төменгі ғалам). Жеті күн. Бүгін, ертең, бүрсігүні, арғы күні,
ауыр күні, соңғы күні. Жеті жұт. Құрғақшылық, жұт (мал қырылу), өрт, оба
«ауру), соғыс, топан су, зілзала (жер сілкіну).
5 тур. Із кесу. Математикалық терминдер.
1.  Геометрия терминінің мағынасы. (жер – өлшеу, грек).
2. Нөл – қай елдің не деген сөзі. (латын, Мисса – ешқандай, ештеңе емес).
3. «Градус» қандай сөзден шыққан? (латынның, gradus қадам басқыш).
4. «циркуль» - қандай сөзден шыққан? (циркус, латынша дөңгелек).
5. Цифр сөзінің мағынасы. (цифр, арабша бос орын).
6. Математика – сөзінің мағынасы. (матем, грекше ілім, ғылым).
7. Нтурал сан. (натура, латынша табиғат).
8. Метр – қандай сөзден  шыққан? (метрон, грекше өлшем).
9. Фигура – сөзінің мағынасы. (фигура, латынша  бейне кескін).
10. Арифметика – сөзінің мағынасы. (арифмос, грекше сан).
6 тур. Кім көп біледі. Ақырғы 3 ойыншы жарысады. А . Ш. П. К. С.
Әріптерінен біреуін таңдап алып математикалық сөздерді айтады.
А. Аргумент, арифметика, авсиса, аксиома, айқас.
К. Көбейту, конус, куб, кесінді, көлем, кескін.
С. Синус, сүйір, стереометрия, сектор, сәуле, сегмент, синусайда.
П. Птрамида, планиметрия, параллель, Пифагор, плюс, порабола, паралипипед,
перпендикуляр.
Ш.Шеңбер, шаршы, шар, шексіздік,
Қорытынды. Сайыс соңында қазылар алқасы ойын  жеңімпазын анықтап, белсене
қатысқан оқушылар марапатталады.